تعرفه گمرکی چیست؟
تعرفه گمرکی، مالیاتی است که بر کالاهای وارداتی به یک کشور ویا کالاهای صادراتی از آن اعمال می‌شود. این مالیات بر اساس ارزش کالا، نوع کالا و کشور مبدا تعیین می‌شود و توسط دولت برای حمایت از تولیدات داخلی، تنظیم تجارت خارجی و جمع‌آوری درآمد اعمال می‌شود. به عبارت ساده‌تر، تعرفه گمرکی عوارضی است که واردکنندگان برای وارد کردن کالا به یک کشور باید پرداخت کنند. عوارض واردات علاوه بر اینکه منبع درآمدی برای دولت است، می‌تواند گونه‌ای تنظیم تجارت و سیاست خارجی باشد که برای تشویق یا محافظت از صنعت داخلی، از محصولات خارجی مالیات می‌گیرد. تعرفه‌ها به همراه سهمیه واردات و صادرات از جمله پرمصرف‌ترین ابزارهای حمایت‌گرایی هستند.
تعرفه‌ها می‌توانند ثابت باشند (مبلغ ثابت هر واحد کالای وارداتی یا درصدی از قیمت) یا متغیر (مبلغ آن با توجه به قیمت متفاوت است). مالیات بر واردات بدین معنی است که با گران شدن مردم احتمال خرید آن‌ها کمتر است. هدف این است که آن‌ها محصولات محلی را بخرند و این باعث تقویت اقتصاد کشورشان می‌شود؛ بنابراین تعرفه‌ها انگیزه‌ای برای توسعه تولید و جایگزینی واردات با محصولات داخلی است. تعرفه‌ها به منظور کاهش فشار ناشی از رقابت خارجی و کاهش کسری تجاری است. آن‌ها در طول تاریخ به‌عنوان وسیله‌ای برای محافظت از صنایع نوزاد و اجازه دادن به صنعتی‌سازی جایگزین واردات توجیه شده‌اند. همچنین ممکن است تعرفه‌ها به دلیل «دامپینگ»، یارانه‌های صادراتی یا دستکاری ارز، برای اصلاح قیمت‌های مصنوعی پایین برخی کالاهای وارداتی استفاده شود.
تاریخچه وضع اعمال تعرفه گمرکی
دوران باستان:شواهدی از وجود تعرفه گمرکی در تمدن‌های باستانی مانند مصر، بین‌النهرین و یونان باستان وجود دارد. در این دوران، تعرفه‌ها عمدتاً برای تأمین مالی ارتش و ساخت و سازهای عمومی استفاده می‌شدند.
قرون وسطی:در دوران قرون وسطی، با گسترش تجارت بین‌المللی، تعرفه‌ها به ابزاری برای حمایت از تولید داخلی و صنایع محلی تبدیل شدند. امپراطوری روم و امپراطوری بیزانس از تعرفه‌ها برای محافظت از صنعتگران خود در برابر رقابت خارجی استفاده می‌کردند.
دوران مدرن:در دوران مدرن، با ظهور دولت‌های ملی و توسعه مکتب‌های اقتصادی مانند مرکانتیلیسم، تعرفه‌ها به طور فزاینده‌ای به عنوان ابزاری برای تنظیم تجارت خارجی و حمایت از منافع ملی مورد استفاده قرار گرفتند. در این دوران، کشورها از تعرفه‌های بالا برای محافظت از صنایع داخلی خود در برابر رقابت خارجی استفاده می‌کردند.
انقلاب صنعتی:انقلاب صنعتی، تحولات چشمگیری را در زمینه تجارت و اقتصاد جهانی ایجاد کرد. با افزایش تولید انبوه و کاهش هزینه‌های تولید، کشورها به دنبال گسترش بازارهای خود برای کالاهای تولیدی خود بودند. این امر منجر به بروز رقابت‌های تجاری شدیدی بین کشورها شد. در واکنش به این رقابت‌ها، بسیاری از کشورها تعرفه‌های خود را افزایش دادند تا از صنایع داخلی خود در برابر رقابت خارجی محافظت کنند.
قرن بیستم:در قرن بیستم، شاهد تحولات قابل توجهی در زمینه تعرفه‌ها بودیم. در ابتدای این قرن، جنگ‌های جهانی و رکود بزرگ اقتصادی، منجر به افزایش تعرفه‌ها در بسیاری از کشورها شد. پس از جنگ جهانی دوم، با ظهور سازمان‌های بین‌المللی مانند گات (GATT) و سازمان تجارت جهانی (WTO)، تلاش‌هایی برای کاهش تعرفه‌ها و ترویج تجارت آزاد صورت گرفت. با این حال، تعرفه‌ها همچنان به عنوان ابزاری برای حمایت از صنایع داخلی و مذاکرات تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ایران:در ایران نیز، تعرفه گمرکی سابقه‌ای دیرینه دارد. در دوران باستان، پادشاهان هخامنشی از تعرفه‌ها برای تأمین مالی ارتش و ساخت و سازهای عمومی استفاده می‌کردند. در دوران معاصر، اولین قانون تعرفه گمرکی در سال 1280 هجری شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید. از آن زمان تاکنون، تعرفه‌های گمرکی در ایران بارها تغییر کرده‌اند.
چرا تعرفه گمرکی مهم است؟
- حمایت از تولیدات داخلی: تعرفه‌های بالا بر روی کالاهای وارداتی، محصولات داخلی را در برابر رقابت خارجی محافظت می‌کند و به تولیدکنندگان داخلی فرصت رشد می‌دهد.
- تنظیم تجارت خارجی: دولت‌ها از طریق تعرفه‌ها می‌توانند جریان واردات و صادرات را کنترل کرده و تعادل تجاری را حفظ کنند.
- جمع‌آوری درآمد: تعرفه‌های گمرکی یکی از منابع مهم درآمد دولت‌ها است که برای تأمین هزینه‌های عمومی استفاده می‌شود.
- ابزاری برای مذاکرات تجاری: تعرفه‌ها می‌توانند به عنوان ابزاری برای مذاکره در توافقات تجاری بین‌المللی مورد استفاده قرار گیرند.
عوامل موثر بر تعرفه گمرکی
- نوع کالا: تعرفه هر کالا بر اساس طبقه‌بندی گمرکی و ویژگی‌های آن تعیین می‌شود.
- کشور مبدا: تعرفه کالاهای وارداتی از کشورهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد.
- توافقات تجاری: توافقات تجاری بین‌المللی مانند پیمان‌های تجارت آزاد، بر میزان تعرفه‌ها تأثیر می‌گذارند.
- سیاست‌های اقتصادی دولت: سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها نیز بر تعیین تعرفه‌ها مؤثر است.